PİR ÜMMİ SİNAN

PİR ÜMMİ  SİNAN

HAYATI

Ümmi Sinan Antalya’nın Elmalı kazasındandır. Ümmi Sinan’ın asıl adı Yusuf’tur. 17. Yüzyıl’da mutasavvıf şairlerden Niyazî Mısrî, Ümmi Sinan’ın yetiştirdiği bir şahsiyettir. Ümmi Sinan 1657 tarihinde vefat etmiştir.

Ümmi Sinan, Halveti erkanının büyüklerinden Eroğlu Nuriye mensuptur. Üstadı 1603 tarihinde vefat edince onun yerine geçmiştir. Bu büyük mutasavvıf, tasavvuf eğitimi yanında kendi adıyla anılan medresede zahirî ilimlerle ilgili ders vermiştir.

Mutasavvıf Ümmi Sinan’ın Elmalı’daki mezarı ve asitanesi vefatından günümüze kadar ziyaret yeri olmuştur. Kendi adıyla anılan caminin duvarına bitişik olan türbe 1926’da yıkılmış ve 1959’da tekrar yapılmıştır.

Ümmi Sinan, divanında seyri sülûkunu tamamlatan şeyhi Eroğlu’ndan şöyle söz eder:

      

“Bu sırra erdiğim halim sorarsan

Baş kodum bir zaman yollar içinde

Ümmi Sinan eydür Eroğlu derler

İsmim şeyhimin iller içinde

Ya Îlâhî sen medet eyle ki  bu Ümmi Sinan

Aldanıp düşmeye ta kim bunda mekr ile ala

Piri hem azizidir, Eroğlu hürmetine kıl nazar

Ta varıp dergahına ol zatını asan bula”

Önce Eroğlu’dan derslerini tamamladıktan sonra hilafet makamını esmasını, Denizlili Mazhar Sultan’dan almıştır.

Niyazî Mısrî ise esmayı Şeyhi Ümmi Sinan Elmalı’dan almıştır. Şiirinde Sultanın’dan şöyle bahseder:

“Arzulayıp geldim yine kapısına

Efendim Mazhari Sultan kandasın

Yüz sürmek isteriz senin tapına

Efendim Mazhari Sultan kandasın.”

Ümmi Sinan, îlâhîlerinde Yunus Emre, Hacı Bayram Velî, Eşrefoğlu Rumî gibi hakiki aşkı, nefis terbiye ve mertebelerini, Kamil insan anlayışını, Allah ve Peygamber sevgisini dile getirmektedir.

Özellikle Antalya, Elmalı ve çevresinde, Afyon, Denizli, Uşak ve Kütahya gibi şehirlerde çok etkili omuştur. Daha sonra öğrencisi Niyazî Mısrî’nin vaaz ve sohbetleriyle Ümmi Sinan’ın şöhreti saray çevresine kadar ulaşmıştır. Aynı zamanda müderris olduğu için kendi medresesinde dersler verir. Geceleri de kendi evinde tasavvuf sohbetleriyle sufileri eğitmiştir.

“İşitmedin mi Hazreti Musa’yı

Arayuban buldu Hızır Nebî’ yi

Önce Hızır oldu anın delili

Mürşitsiz varılmaz dost illerine

Mürşit ile vardı yolu varanlar

Dost cemalin bunda ayan görenler

Mürşit kılavuzdur gelin yarenler

Mürşitsiz varılmaz dost illerine

Ey niceler girer lezzet alamaz

Ya neylesin anlar teslim olamaz

Maksuda murada vasıl olamaz

Mürşitsiz varılmaz dost illerine

Ol uşak ki, Şeyhi Müslihüddine

Derman etdi Ümmi Sinan derdine

Her vech ile muti oldu emrine

Mürşitsiz varılmaz dost illerine

Ölmezden evvel ölmeğe

Bunda hesabın görmeğe

Kişi nefsini bilmeğe

Adem demine ermektir.

Mest ü hayran eyleyen

Nefsi kurban eyliyen

Canı uryan eyliyen

Nefsidir kamilin.

Niyazi Mısri’nin Bursa’da gördüğü rüya ile hayatı değişmiştir.

“Dost illerinin menzili key ali göründü

 Derd-i dile derman olan Elmalı göründü…”

Mısralarıyla başlayan şiirinin devamında

“Ten Yakub’un gözleri açılsa aceb mi

Can Yusuf’un gül yüzünün hali göründü.”

Diyerek üstadının ismiyle Hz. Yusuf’un temsil ettiği manevî makam olan ruh halini işlemiştir.

Yine onun öğrencilerinden Sufi bir şair olan  Ümmi Sinan için de şöyle yazmıştır.

“Gerçek mürşid olan izini izler

Pür marifet olan aslını özler

Bir Hümayım gözüm didarı gözler

Konmuşum koluna Ümmi Sinan’ın

Evliya Enbiya Hakkın rehberi

Muhammeddir cümlesinin serveri

Subhi ummanın da buldu gevheri

Tahsin kemaline Ümmi Sinan’ın”

Buraya kadar verdiğimiz bilgilerden anlaşılacağı üzere Ümmi Sinan 17. yüzyılın ilk yarısında yetişen Türk Tasavvuf tarihi ve edebiyatının büyük ve önemli temsilcilerinden birisidir. Tasavvuf edebiyatının Yunus Emre ile başlayan şiir tarzının önemli temsilcilerindendir.

Kendisinden sonra da Niyazî Mısrî gibi abide bir şahsiyet, mutasavvıf bir şair yetiştirerek çağına damgasını vurmuştur.

“Aldanma nefsin aline

Yapış bir mürşid eline

Eresin ol dost iline”

16/NAHL-9: Ve alallâhi kasdus sebîli ve minhâ câir(câirun), ve lev şâe le hedâkum ecmaîn(ecmaîne). 

Ve sebîllerin (dergâhlardan Sıratı Mustakîm'e ulaşan bütün yolların yani mürşidlerin) tayini, Allah'ın üzerinedir. Ve ondan sapanlar vardır. Ve eğer O dileseydi, sizin hepinizi hidayete erdirirdi.

3/ÂLİ İMRÂN-104: Veltekun minkum ummetun yed’ûne ilel hayri ve ye’murûne bil ma’rûfi ve yenhevne anil munker(munkeri), ve ulâike humul muflihûn(muflihûne).

Sizin içinizden hayra davet eden (mürşidlerden) bir cemaat olsun ve mârufla emretsin, ve münkerden nehyetsin (men etsin). İşte onlar, onlar felâha erenlerdir.

“Tevhide döndür sözünü

Dergaha döndür yüzünü

Pak eyleyi gör özünü

Sen ey gönül gel ey gönül”

• Zikir Üzerimize Farzdır.

73/MUZZEMMİL-8: Vezkurisme rabbike ve tebettel ileyhi tebtîlâ(tebtîlen).

Ve Rabbinin İsmi'ni zikret ve herşeyden kesilerek O’na ulaş.

“Dilin Hakkı zikreylese

Nimetine şükreylese

Özün Hakkı fikreylese

Tevhidi yetmez kişinin”

• Ruhun Ölmeden Önce Allah’a Teslimi Üzerimize Farzdır.

42/ŞÛRÂ-47: İstecîbû li rabbikum min kabli en ye’tiye yevmun lâ meredde lehu minallâh(minallâhi), mâ lekum min melcein yevme izin ve mâ lekum min nekîr(nekîrin).

Rabbinize icabet edin (Allah’a ulaşmayı dileyin), Allah tarafından geri döndürülmeyecek olan günün gelmesinden önce. İzin günü, sizin için bir sığınak yoktur. Ve sizin için bir inkâr yoktur (yaptıklarınızı inkâr edemezsiniz).

“Doğru yola gelmiyince

Ölmezden ön ölmeyince

Hakkı bilip bulmayınca

Tevhidi yetmez kişinin”

6/EN'ÂM-152: Ve lâ takrabû mâlel yetîmi illâ billetî hiye ahsenu hattâ yebluga eşuddehu, ve evfûl keyle vel mîzâne bil kıst(kıstı), lâ nukellifu nefsen illâ vus’ahâ ve izâ kultum fa’dilû ve lev kâne zâ kurbâ, ve bi ahdillâhi evfû, zâlikum vassâkum bihî leallekum tezekkerûn(tezekkerûne).

Yetimin malına, o en kuvvetli çağına gelinceye kadar, en güzel şekliyle olmadıkça yaklaşmayın. Ölçü ve tartıyı adaletle yerine getirin. Kimseyi gücünün dışında (bir şey ile) sorumlu tutmayız. Söylediğiniz zaman, yakınınız olsa bile, artık adaletle söyleyin. Allah’ın ahdini yerine getirin (ifa edin). Böylece tezekkür edersiniz diye, (Allah) işte böyle, size onunla vasiyet (emir) etti.

“Allah ile olan ahdlerinizi Allah’a verdiğiniz nefsinizin yeminini, ruhunuzun misakini

vechinizin ahdini yerine getirin. İşte bu Allah’ın sizi bağladığı şeydir. Umulur ki böyle tezekkür edersiniz.”

Allah ile ahdimiz;

1- Nefsimizi tezkiye etmemizi,

2- Ruhumuzu Allah’a ulaştırmamızı

3- Fizik vücudumuzun şeytana değil Allah’a kul olmasını içermektedir.

“Nefsi Hak ile dost olur

Canı safadan mest olur

Libası hırka post olur

Biçerler Hu deyü deyü”

• Nefsin Tezkiyesi Farzdır.

91/ŞEMS-9: Kad efleha men zekkâhâ.

Kim onu (nefsini) tezkiye etmişse felâha (kurtuluşa) ermiştir.

5/MÂİDE-105: Yâ eyyuhâllezîne âmenû aleykum enfusekum, lâ yadurrukum men dalle izâhtedeytum, ilâllâhi merciukum cemîân fe yunebbiukum bimâ kuntum ta’melûn(ta’melûne).

Ey âmenû olanlar! Nefsleriniz, üzerinizedir (nefsinizin sorumluluğu üzerinize borçtur). Siz hidayette iseniz, dalâletteki bir kimse size bir zarar veremez. Hepinizin dönüşü Allah'adır. O zaman yapmış olduğunuz şeyleri size haber verecek.

74/MUDDESSİR-38: Kullu nefsin bimâ kesebet rehîneh(rehînetun).

Bütün nefsler, iktisap ettikleri (kazandıkları) dereceler sebebiyle (karşılığı olarak) rehinedirler (bağlıdırlar).

74/MUDDESSİR-39: İllâ ashâbel yemîn(yemîni).

Yemin sahipleri (yeminlerini yerine getiren nefsler) hariç

NEFS TEZKİYE BASAMAKLARI

1- NEFSİ EMMARE

12/YÛSUF-53: Ve mâ uberriu nefsî, innen nefse le emmâretun bis sûi illâ mâ rahime rabbî, inne rabbî gafûrun rahîm(rahîmun).

Ve ben, nefsimi ibra edemem (temize çıkaramam). Muhakkak ki nefs, mutlaka sui olanı (şerri, kötülüğü) emreder. Rabbimin Rahîm esmasıyla tecelli ettiği (nefsler) hariç. Muhakkak ki Rabbim, mağfiret edendir (günahları sevaba çevirendir). Rahîm’dir (rahmet nurunu gönderen ve merhamet edendir).

“Evliyadan sır sorana

Dokuz türlü nişan gerek

Evvel kapı şeriattir,

Güneş gibi ayan gerek”

2- NEFSİ LEVVAME

75/KIYÂME-2: Ve lâ uksimu bin nefsil levvâmeh(levvâmeti).

Ve hayır, levvame (kınayan) nefse yemin ederim.

“Ayet ile hadis ile

Anlayana verdim cevap

Andan öte içeriye

Levvameye seyran gerek”

3- NEFSİ MÜLHİME

91/ŞEMS-8: Fe elhemehâ fucûrehâ ve takvâhâ.

Sonra ona (nefse) fücurunu ve takvasını ilham etti.

“Şeriattan, tarikattan

İçerisi sır iledir,

Akıl ona arif olmaz

Mülhimeye vicdan gerek”

4- NEFSİ MUTMAİNNE

13/RA'D-28: Ellezîne âmenû ve tatmainnu kulûbuhum bi zikrillâh(zikrillâhi) e lâ bi zikrillâhi tatmainnul kulûb(kulûbu).

Onlar, âmenûdurlar ve kalpleri, Allah’ı zikretmekle mutmain olmuştur. Kalpler ancak; Allah’ı zikretmekle mutmain olur, öyle değil mi?

89/FECR-27: Yâ eyyetuhân nefsul mutmainneh(mutmainnetu).

Ey mutmain olan nefs!

“Ey Mutmain olan nefs

Dördüncüsü mutmaine

Mansur bilir bu menzili,

Pir yüzüne ulaşmağa

İkrar der bir can gerek”

5- NEFSİ RADİYE

6- NEFSİ MARDİYYE

89/FECR-28: İrciî ilâ rabbiki râdıyeten mardıyyeh(mardıyyeten).

Rabbine dön (Allah’tan) razı olarak ve Allah’ın rızasını kazanmış olarak!

“Yol erinin tevhidini

Arif gerek anlamağa,

Altıncısı Mardiyedir

Bunda burhan Kur’ân gerek

Sekizinci budur makam

Aynel yakin, Hakkal yakin

Kim aşıksa bu meydanda

AYNEL YAKİN

102/TEKÂSUR-7: Summe le terevunnehâ aynel yakîn(yakîni).

Sonra mutlaka Ayn’el Yakîn ile (gözünüzle onu) göreceksiniz.

HAKKUL YAKİN

56/VÂKIA-95: İnne hâzâ le huve hakkul yakîn(yakîni).

Muhakkak ki bu (anlatılanlar), elbette o (verilen haberler), Hakk’ul yakîn’dir (yakîn olan haktır, kesin olarak gerçektir).

7- NEFSİ TEZKİYE

35/FÂTIR-18: Ve lâ tezirû vâziretun vizre uhrâ, ve in ted’u muskaletun ilâ himlihâ lâ yuhmel minhu şey’un ve lev kâne zâ kurbâ, innemâ tunzirullezîne yahşevne rabbehum bil gaybi ve ekâmûs salâh(salâte), ve men tezekkâ fe innemâ yetezekkâ li nefsih(nefsihî), ve ilâllâhil masîr(masîru).

Ve yük taşıyan birisi (bir günahkâr) başka birinin yükünü (günahını) yüklenmez. Eğer ağır yüklü kimse, onu (günahlarını) yüklenmeye (başkasını) çağırsa bile ondan hiçbir şey yükletilmez, onun yakını olsa dahi. Sen ancak gaybte Rabbine huşû duyanları ve namazı ikame edenleri uyarırsın. Ve kim tezkiye olursa (nefsini tezkiye ederse), o taktirde bunu sadece kendi nefsi için yapar. Ve dönüş (varış) Allah’adır (Nefs tezkiyesi ile ruh Allah’a döner, ulaşır).

“Gayrullahtan üryan gerek

Vehhab ümminin tevhidi

Hatırına güç gelmesin,

Bu  mânâyı fethetmeye

Safi nurdan insan gerek”