DIŞ ALEMDE SULH VE SÜKÛN
Nefs-i Emmare'deki kişide durum
Nefs-i Emmare'deki kişi huzursuzdur. Bunun sebebi, o kişinin çevresindeki insanlara yanlış davranışlarda bulunmasıdır. O zaman çevresindeki insanlara zulmetmiş olur. Bu bir günah olduğu için huzursuz olur. Günah işlediği için arkasından ruhu nefsine azap eder, kişi yeniden huzursuz olur. Bu kişinin kendi aksiyonları sebebiyle huzursuz olmasıdır.
Daha ötede daha başka olaylar da vardır. Bu kişi çevresine zulmettiği için çevresi de ona zulmedecektir. Ve zulmettiği cihetle de bu kişi nefsindeki afetler sebebiyle, bu zulümden dehşetli huzursuz olacaktır. Arkasından intikam almayı deneyecektir. İntikamını alabilirse bir günah işlemiş olacağı için yeniden huzursuz olacaktır. Arkadan da ruhu nefsine azap edecek, bir defa daha huzursuz olacaktır. Eğer kişi intikamını alamazsa bu sefer de şuur altı birikimi oluşacak ve kişi bu sebeple huzursuz olacaktır. Kişi intikamını alsa da alamasa da huzursuzdur.
Öyleyse Nefs-i Emmare'deki bir kişinin başka insanlarla olan ilişkilerinde hep huzursuzluk duruma hakimdir. Sıkıntı duruma hakimdir. Kişi intikamını alsa da almasa da huzursuzdur.
İhlâstaki kişide durum
İhlâstaki kişi ise bunların hiç birine dücar olmaz! Çünkü nefsindeki bütün afetler yok olmuştur. Bu sebeple bu kişi yalnız ruhunun hasletleri istikametinde hareket edebilir. Öyleyse hiç kimseye zulmetmesi mümkün değildir. Zulmetmesi mümkün olmadığına göre, bütün davranışlarının arkasından (bütün davranışları hayır davranışları olduğu için) huzur duyacaktır. Tabiatıyla arkadan ruhunun nefsine azabı da sözkonusu değildir. Bu kişiden çevresine hep hayır yayıldığı için, kimseye zulmetmediği için, çevresinden de genel anlamda ona zulüm ulaşmadığı için de bu kişi huzurludur. Ama kendisine zulüm hiç mi ulaşmayacaktır? Ona da zulüm ulaştıranlar, zulüm yapanlar olacaktır. Ama bu kişi iki sebepten o zulmü başkaları gibi değerlendirmeyecektir:
1- Nefsinde öfke afeti olmadığı için huzursuz olmaz. İntikam afeti olmadığı için, intikam almayı düşünmez. Bu sebeple bu kişi başkasının kendisine yaptığı zulmü, bir zulüm olarak değerlendirip üzülmez, huzursuz olmaz.
2- Ayrıca başka bir sebebi daha vardır. Bilir ki kendisine zulmeden kişinin derecat kaybetmesi sözkonusudur. Günah işlemesi sebebiyle kendisinin de kul hakkı doğduğu için, o kişinin zulmü sebebiyle onun kaybettiği derecatın sahibi olması sözkonusudur. Ve böyle bir insanın Allah'ın huzurundaki durumu dünya üzerindeki durumundan daha değerli olduğu için, bu kişi dünya üzerinde kendisine yapılan kötülüğü değil, Allah'ın huzurunda derecat kazanmasını, hayra ulaşmasını ön planda tutar.
Bir insan ne zaman derecat kazanırsa hayır işlemiş, ne zaman da derecat kaybederse şer işlemiş sayılıyor. Mademki başka birisi, yaptığı zulümle bu insana derecat kazandırmıştır. Öyleyse ona hayır getirmiştir sadece. Bu kişi için de değerli olan işte budur. Bu sebeple başkası kendisine zulmetse bile, onu negatif olarak değerlendirmez ve intikam almaz. Bu sebeple huzursuz olmaz. Böyle bir kişide şuuraltı birikimi ve stres oluşması da mümkün değildir. Bu sebeple kişi hiç huzursuz olmayacak, hep huzur içinde yaşayacaktır.
