EŞREFOĞLU ABDULLAH RUMÎ

Giriş

İznik ve Bursa, medeniyetlerin kurulup geliştiği mekanlardır. Medeniyetlerle birlikte bu şehirlerin hatırlanmasının sebebi de budur. 1071 Malazgirt Zaferi’nden kısa bir müddet sonra fethedilen İznik bu açıdan önemlidir. Osmanlı medeniyetinin ilk başkenti Bursa olduğu gibi, Osmanlı Devleti’nin temel dinamiklerinden biri olan ilmi hayatın ilk müessesesi İznik’te kurulmuştur. Bursa’nın fethinden hemen sonra 1332 yılında İznik’de hizmete giren ilk medresenin başına da medrese ilimleri kadar tasavvuf sahasının da uzmanlarından Davud Kayserî (ölümü 1350) atandı.

Mehdi A.S. Eşrefoğlu Rumî Hz.’nin bir işaretiyle İznik’te doğmuştur. İznik’te ki manevî rüyanın sonucunda Mehdi A.S.’ın doğumu müjdelenmiştir.

EŞREFOĞLU ABDULLAH RUMÎ

Kayserilî Davud’un vefatından bir müddet sonra Eşref b. Ahmed’in (Muhammed’in) oğlu dünyaya geldi: Abdullah b. Şeref, Osmanlı dîn ve kültür tarihinde Eşrefzâde Abdullah, Eşrefoğlu Abdullah Rumî gibi isimlerle tanınacak olan İznik’li bu genç ilk tahsilinden sonra Bursa’da Çelebi Sultan Mehmed Medresesi’nde eğitim ve öğretimine devam etti. Parlak bir yüksek tahsilden sonra hocası Alaeddin Ali’nin yanında danişment oldu ve dînî ilimlerle ilgili bilgilerini geliştirdi.

Baba Zakir’in, Seyyid Usul’un, Abdüllatif-i Kudsi’nin, Somuncu Baba’nın ve nihayet Emir Sultan’ın yaşadığı bir Bursa’da Eşrefoğlu Rumî bir müddet sonra bu insanların dünyasına ilgi duymaya başladı.

Yaygın olan rivayete göre Abdal Muhammed adlı bir meczubdan bu hayata kabiliyeti olduğuna dair işareti alınca Emir Sultan’a başvurdu ve iç dünyasında olup bitenleri anlattı:

N’olayım bir derviş olsam,

Hoş yürüsem dervişane,

Terk eylesem kibr ü kini

Yüz sürüsem irişine

Ankara’ya Seyahati:  

Emir Sultan kendisine baş vuran bu genç insanı çok uzaklarda bulunan bir dostunun Ankara’da Hacı Bayram Velî’nin yanına gönderdi. Emir Sultan aslında Hacı Bayram Velî’nin mürşidinin dostuydu. Bilindiği gibi Somuncu Baba (Hamidüddin Aksarayî) Ulu Cami’nin açılışından sonra Bursa’yı terk etmiş, Aksaray’a yerleşmişti. Orta Anadolu’da gönül terbiyesini gerçekleştirdiği insanlardan biri de Hacı Bayram Velî’ydi. İşte Emir Sultan bu derviş adayını Somuncu Baba’nın yetiştirdiği bir gönül adamına gönderiyordu.   

Eşrefoğlu günlerce süren bir yolculuktan sonra Ankara’daki dergâha ulaştı. Medrese ilimlerini tahsil etmiş, danişment olmuş bu İznik’li genç hiç de umduğu gibi karşılanmadı. İlk şaşkınlığı atlattıktan sonra tekke terbiyesinin inceliklerini kavradı ve “çileye soyundu”. Zahirî ilimlere sahip olmanın verdiği avantajla birlikte kalbî marifetleri hissetmeye başladı. Tövbe ile başlayan bu “ikinci doğum” onun gönül dünyasına da yeni ufuklar verdi.

Hacı Bayram Velî’nin dergâhında 11 yıl hizmet verdi. Hacı Bayram Velî kızı Hayrünnisa Hatun’la evlendirerek onu kendisine damat etti. Sonra icazet ve hilafet vererek İznik’e gönderdi.

Daha sonra Hama’da bulunan Şeyh Hüseyin Hamevî Hazretleri’ne gitti. Yol yorgunluğunu bile atmadan girdiği halvet ateşinde, imbikte kaynayan su gibi fokurdamaya başlayınca  şeytanın vesveleri de arttı.

40 günlük çile müddeti dolupta, odasının kapısı toplu zikirle açılınca, Şeyh Hüseyin Hamevî Hazretleri ölü gibi duvara yaslı  duran Eşrefoğlu Rumî’nin kulağına: “Ya Rumî, Huuu!” diyerek nida edince “Lebbeyk Sultanım Lebbeyk” deyip yere yığıldı ve Hamevî Hazretleri’nin dizlerine kapandı. Sonra icazet ve hilafet alarak, ordan ayrılma zamanı geldi ve İznik’e geri döndü.

Pınarbaşı’nda dergâhını kurarak  irfan pınarlarını halka açtı.

                    AYIRMA

Ey Allah’ım beni Sen’den ayırma

Beni senin Didarından ayırma

Seni sevmek benim dînim imanım

İlâhî dînden ayırma

Sararuben solup döndüm hazana

İlâhî hazanımı daldan ayırma

Şeyhim güldür ben anın yaprağıyam

İlâhî yaprağım gülden ayırma

Ben ol  dost bahçesinin  bülbülüyem

İlâhî bülbülüm gülden ayırma

Balığın cananı suda dediler

İlâhî balığım gölden ayırma

Eşrefoğlu senin kemter kulundur.

İlâhî kulu Sultanın’dan ayırma

                                              

                                               BU GÖNÜL (adlı şiirinden)

…

Kamu vahdet oldu kesret, götürüldü nuru zulmet

Dolu arşu ferş tamamet oldu anı görmez ama

....

BENİM İŞBU (adlı şiirinden)

…

Gel imdi bul aşkı ki bunda göresin Dostu

Görenler muntazır olmaz, bugün ol dostu ferdaya

…

ERİLMEZ YARE (adlı şiirinden)

…

O vahdet bahrine kimse ulaşmaz

Akup göz yaşı pınar olmıyınca

…

Bu dünya çilesin nefs iti komaz

Gönülde azmi didar olmayınca

…

Gönül ayinesi  pasdan silinmez

Dilinde Dost tekrar olmayınca

*Hevasına bu nefsin uyma zinhar

                                                Habib rahmeylemez nefse uyane

Eşrefoğlu Rumî’nin  bu dizeleri bize Kur’ân-ı Kerim’den Câsiye-23’ü hatıratır:

45/CÂSİYE-23: E fe reeyte menittehaze ilâhehu hevâhu ve edallehullâhu alâ ilmin ve hateme alâ sem’ihî ve kalbihî ve ceale alâ basarihî gışâveh(gışâveten), fe men yehdîhi min ba’dillâh(ba’dillâhi), e fe lâ tezekkerûn(tezekkerûne).

Hevasını kendisine ilâh edinen kişiyi gördün mü? Ve Allah, onu ilim (onun faydasız ilmi) üzere dalâlette bıraktı. Ve onun işitme hassasını ve kalbini mühürledi. Ve onun basar (görme) hassasının üzerine gışavet (perde) çekti. Bu durumda Allah'tan sonra onu kim hidayete erdirir? Hâlâ tezekkür etmez misiniz?

Allahû Teâla Zumer-54’de şöyle buyurmaktadır:

39/ZUMER-54: Ve enîbû ilâ rabbikum ve eslimû lehu min kabli en ye’tiyekumul azâbu summe lâ tunsarûn(tunsarûne).

Ve Rabbinize (Allah'a) yönelin (ruhunuzu Allah'a ulaştırmayı dileyin)! Ve size azap gelmeden önce O'na (Allah'a) teslim olun (ruhunuzu, vechinizi, nefsinizi, iradenizi Allah'a teslim edin). (Yoksa) sonra yardım olunmazsınız.

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

*Gel imdi sen de ölmezden ön ölgil

                                                İriş tahkike düşme gel Gümane

TEVBEYE GEL TEVBEYE (adlı şiirnden)

Ey hevasına tapan

Tevbeye gel tevbeye

Hakka tap Hak’dan utan

Tevbeye gel tevbeye

Nice nefse uyasın

Nice dünya koğasın

Vakt ola usanasın

Tevbeye gel Tevbeye

…

Sen Dünya perest oldun

Nefsin ile dost oldun

Sanma dirisin öldün

Tevbeye gel tevbeye

…

Eşrefoğlu Rumî bu şiirinde nefsleri ile dost olan kişilerin bu dünyada ölü olduklarını söylemektedir.

Yunus-7 ve 8. âyetlerinde de Allahû Teâla şöyle buyurmaktadır:

10/YÛNUS-7: İnnellezîne lâ yercûne likâenâ ve radû bil hayâtid dunyâ vatmeennû bihâ vellezîne hum an âyâtinâ gâfilûn(gâfilûne).

Muhakkak ki onlar, Bize ulaşmayı (hayatta iken ruhlarını Allah’a ulaştırmayı) dilemezler. Dünya hayatından razı olmuşlardır ve onunla doyuma ulaşmışlardır ve onlar âyetlerimizden gâfil olanlardır.

10/YÛNUS-8: Ulâike me'vâhumun nâru bimâ kânû yeksibûn(yeksibûne).

İşte onların kazandıkları (dereceler) gereğince varacakları yer ateştir (cehennemdir).

O halde kişi eğer Allah’a ulaşmayı dilemiyorsa, nefsin afetleri kalbinde karanlıklar içerisinde kaldığı için hiçbir zaman hidayete eremez.

Sen Dünya perest oldun

Nefsin ile dost oldun

(Dünyayı tercih ettin, şeytanın  ve tagutun oyunlarına kurban oldun ve onun peşinde sürüklendin)

(Ama) Sanma dirisin öldün (ölüsün)

( O yüzden )Tevbeye gel tevbeye

HEP FESAD (adlı şiirinden)

…

Gözümün baktığına

Gönlümün aktığına

Kulağım çaktığına

Estağfirullah tevbe

…

Bildim suçumu sorma

Ayıbımı yüzüme urma

Mahrum beni döndürme

Estafurullah tevbe

…

Nefs bendine tutuldum

Şeytana esir oldum

Her hata kim ben kıldım

Estafirullah tevbe

…

Nefsinde bulunan hastalıklar nedeniyle her türlü hatayı işlediğinin farkına varan ve nefsinin tehlikelerini anlayan Eşrefoğlu Rumi kurtuluş yolu olarak şöyle söyler:

NE OLAYIM (adlı şiirinden)

…

Şeyh elinden giysem kisvet

Nefs elinden kılsam feryat

Aşk elinden versem şerbet

Yanubanı tutuşane

Allahû Teâla Lokman-15’de şöyle buyurmaktadır:

31/LOKMÂN-15: Ve in câhedâke alâ en tuşrike bî mâ leyse leke bihî ilmun fe lâ tutı’humâ ve sâhibhumâ fîd dunyâ magrûfen vettebi’ sebîle men enâbe ileyy(ileyye), summe ileyye merciukum fe unebbiukum bi mâ kuntum ta’melûn(ta’melûne).

Ve bilgin olmayan bir şey hakkında, şirk koşman için seninle mücâdele ederlerse, ikisine de itaat etme! Ve dünyada onlara güzellikle sahip ol. Bana yönelenlerin (ruhunu Allah'a ulaştırmayı dileyenlerin) yoluna tâbî ol. Sonra dönüşünüz Banadır. O zaman yaptığınız şeyleri size haber vereceğim.

Allahû Teâla Maide-35’de şöyle buyurmaktadır:

5/MÂİDE-35: Yâ eyyuhellezîne âmenûttekûllâhe vebtegû ileyhil vesîlete ve câhidû fî sebîlihi leallekum tuflihûn(tuflihûne).

Ey âmenû olanlar (Allah'a ulaşmayı, teslim olmayı dileyenler); Allah'a karşı takva sahibi olun ve O'na ulaştıracak vesileyi isteyin. Ve O'nun yolunda cihad edin. Umulur ki böylece siz felâha erersiniz.

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

BENİM ŞEYHİM (adlı şiirinden)

Benim Şeyhim seni Hakk’a yetürür

Nice müşkülleri onda bitirür

Muhammedin sancağına götürür

Abdülkadir Sultan derler şeyhime

…

HAKTAN UTAN (adlı şiirinden)

…

Aldınsa erenler elin

Doğru vardın ise yolun

Gir uçmak içine salın

Gel ikrar eylegil ere

…

Allahû Teâla Fetih-10’da şöyle buyurmaktadır:

48/FETİH-10: İnnellezîne yubâyiûneke innemâ yubâyiûnallâh(yubâyiûnallâhe), yedullâhi fevka eydîhim, fe men nekese fe innemâ yenkusu alâ nefsih(nefsihî), ve men evfâ bi mâ âhede aleyhullâhe fe se yu’tîhi ecren azîmâ(azîmen).

Muhakkak ki onlar, sana tâbî oldukları zaman Allah'a tâbî olurlar. Onların ellerinin üzerinde (Allah senin bütün vücudunda tecelli ettiği için ellerinde de tecelli etmiş olduğundan) Allah'ın eli vardır. Bundan sonra kim (ahdini) bozarsa, o taktirde sadece kendi nefsi aleyhine bozar (Allah'a verdiği yeminleri, ahdleri yerine getirmediği için derecesini nakısa düşürür). Ve kim de Allah'a olan ahdlerine vefa ederse (yeminini, misakini ve ahdini yerine getirirse), o zaman ona en büyük mükâfat (ecir) verilecektir (cennet saadetine ve dünya saadetine erdirilecektir).

ŞEYHSİZ (adlı şiirinden)

Şeyhsiz varamazsın yolu

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Şeyhin himmetidir Ali

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

…

Talibiysen Hak yolunun

Var elin tut bir ulunun

Tut pendin Eşrefoğlu’nun

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

BİR BEN (adlı şiirinden)

…

Varın sorun mürşitlere

Var mıdır bu derde çare

Hiç olur mu Dosta ere

Düşman ile dost olucu

Düşman dediğin nefsindir

Sol tama ile hırsındır.

Keser tama  tamarını

Dosta aşıkım deyici.

Aşık nefsine uymadı

Canını verdi doymadı

Kim ki canına kıymadı

Oldur ol yalan da vici

…

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

CEMİ-İ (adlı şiirinden)

…

Yedi kat gökleri geçti

Kadem arş üstüne bastı

Erişti  Sıdretil Müntahaya

Tavaf eyledi Dergahı

Anın seyrü sülükundan

Melekler aciz olmuşlar

Ki bin yılda varamazlar

O bir demde varıp rahı

…

Allahû Teâla Rahmân-33’de şöyle buyurmaktadır:

55/RAHMÂN-33: Yâ ma'şerel cinni vel insi inisteta'tum en tenfuzû min aktâris semâvâti vel ardı fenfuz(fenfuzû), lâ tenfuzûne illâ bi sultân(sultânin).

Ey insan ve cin topluluğu! Semaların ve arzın kuturlarından (çaplarından) nüfuz etmeye (çıkıp gitmeye) eğer gücünüz yetiyorsa, haydi nüfuz edin (geçip, çıkın)! Bir sultan (bir mürşid) olmaksızın nüfuz edemezsiniz (geçip çıkamazsınız).

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

SENİ SEN (adlı şiirinden)

…

Seni sen ten ü can sanma

Ya akl u nefs gönül sanma

Ya ademdir  deme değme

Beşer surette hayvanı

…

Allahû Teâla A’râf-179’da şöyle buyurmaktadır:

7/A'RÂF-179: Ve lekad zere’nâ li cehenneme kesîren minel cinni vel insi lehum kulûbun lâ yefkahûne bihâ ve lehum a’yunun lâ yubsırûne bihâ ve lehum âzânun lâ yesmeûne bihâ, ulâike kel en’âmi bel hum edallu, ulâike humul gâfilûn(gâfilûne).

Ve andolsun ki; cehennemi, insanların ve cinlerin çoğuna hazırladık (yarattık). Onların kalpleri vardır, onunla fıkıh (idrak) etmezler. Onların gözleri vardır, onunla görmezler. Onların kulakları vardır, onunla işitmezler. Onlar hayvanlar gibidir. Hatta daha çok dalâlettedirler. İşte onlar, onlar gâfillerdir.

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

YİNE BU (adlı şiirinden)

…

Eşrefoğlu Rumî’nin

Varlığı hepsi senin

Her ne kim senden geldi

Canıma hoşa geldi.

CEM OLMUŞ (adlı şiirinden)

…

İnkar eden ol eri

Mürşit eder şeytanı

Aslı dürür Geylani

Pirim Abdülkadirin

…

Eşrefoğlu Rumî bu dizelerinde bir mürşidi reddedenin, mürşidi olmayanın mürşidinin şeytan olduğunu söylemektedir.

Allahû Teâla Nûr-21’de şöyle buyurmaktadır:

24/NÛR-21: Yâ eyyuhellezîne âmenû lâ tettebiû hutuvâtiş şeytân(şeytâni), ve men yettebi’ hutuvâtiş şeytâni fe innehu ye’muru bil fahşâi vel munker(munkeri) ve lev lâ fadlullâhi aleykum ve rahmetuhu mâ zekâ minkum min ehadin ebeden ve lâkinnallâhe yuzekkî men yeşâu, vallâhu semî’un alîm(alîmun).

Ey âmenû olanlar, şeytanın adımlarına tâbî olmayın! Ve kim şeytanın adımlarına tâbî olursa o taktirde (şeytanın adımlarına uyduğu taktirde) muhakkak ki o (şeytan), fuhşu (her çeşit kötülüğü) ve münkeri (inkârı ve Allah'ın yasak ettiklerini) emreder. Ve eğer Allah'ın rahmeti ve fazlı sizin üzerinize olmasaydı (nefsinizin kalbine yerleşmeseydi), içinizden hiçbiri ebediyyen nefsini tezkiye edemezdi. Lâkin Allah, dilediğinin nefsini tezkiye eder. Ve Allah, Sem'î'dir (en iyi işitendir) Alîm'dir (en iyi bilendir).

43/ZUHRÛF-36: Ve men ya’şu an zikrir rahmâni nukayyıd lehu şeytânen fe huve lehu karîn(karînun).
Ve kim Rahmân'ın zikrinden yüz çevirirse, şeytanı ona musallat ederiz. Böylece o (şeytan), onun yakın arkadaşı olur.

Eşrefoğlu Rumî dizelerinde şöyle söylemektedir:

BU DERVİŞLİK (adlı şiirinden)

…

Bu Eşrefoğlu Rumî

Dervişliğe geleli

Nefsindendir çektiği

Nefsin öldüren gelsin

Allahû Teâla şöyle buyurmaktadır:

74/MUDDESSİR-38: Kullu nefsin bimâ kesebet rehîneh(rehînetun).

Bütün nefsler, iktisap ettikleri (kazandıkları) dereceler sebebiyle (karşılığı olarak) rehinedirler (bağlıdırlar).

74/MUDDESSİR-39: İllâ ashâbel yemîn(yemîni).
Yemin sahipleri (yeminlerini yerine getiren nefsler) hariç.

95/TÎN-4: Lekad halaknel insâne fî ahseni takvîm(takvîmin).
Andolsun ki Biz, insanı (nefsini), ahseni takvim içinde (nefs tezkiyesi ve tasfiyesi yaparak en güzele ulaşabilecek özellikte) yarattık.

Eşrefoğlu Rumî dizeleriyle bizleri önemli bir konuda uyarmaktadır.

UYARDIM SİZİ (adlı şiirinden)

…

Gerçek aşıksanız gelin

Bu yolda diriyken ölün

Ölmezden ön ölenlerin

Bekasını bulugörün

…

Dünyaya gönül bağlaman

Sonra ah edip ağlaman

Her kıssaden emin olun

Şad-u hurrem güligörün

KENDİ TATLI CANINA (adlı şiirinden)

…

Kim ki nefsine uydu

Kendini oda koydu

Ol nefsine uymayan

Bil ki devletlü baştır.

…

*Hak rızasından kaçar

Heva yolunda uçar

Kibr ü kin haset

Bunlar nefse yoldaştır.

Nefsde 19 afet (hastalık) vardır. Bunlar; Cehalet, Cimrilik, Dedikodu – Gıybet, Fitne-Fesat, Kibir ve Gurur, Haset ve Düşmanlık, Hırs ve Şehvet, İsyan, İptilâ, Kin ve Nefret, Küfür, Mürayilik, Nankörlük, Öfke ve Gayz, Sabırsızlık, Vefasızlık, Yalan, Zulüm, Zan’dır.

KENDİ TATLI CANINA (adlı şiirinden)

…

Uyma nefsin itine

İriş mürşit katına

Nefsine uyar isen

Var git  it gibi dolaş

…

OL DOSTU (adlı şiirinden)

…

Sevdi beni yarattı

Aşkın oduna attı

Aldı bu gönlü gitti

Sol gönlümden ilerü

…

GÖRELDEN (adlı şiirnden)

…

Gözüm dünyayı hiç görmez

Akar kanlı yaşım durmaz

Bu derd ü bu firak ile

İçim dışım yanar oldu.

…

Sultanı, Hüseyin Hamevî  Hazretleri, Eşrefoğlu Rumî için “Onda her şey hazırdı. Gazı, fitili vardı. Biz kibrit çaktık.” dedi. Ancak bütün Allah Dostlarının olduğu gibi Eşrefoğlu Rumî’nin de düşmanları vardı. Onu kıskanıyorlardı.  

Bir gün Hüseyin Hamevî  Eşrefoğlu’na: “Bizlere kırlarda güzel bir piknik hazırla.” dedi. O da etrafındakiler ile yol aldı ve çok uzak bir yere gidip suyu ve hiç yeşilliği olmayan bir yerde durdu.  İnsanlar “Burada piknik yapalım lakin burada hiç suda yok. Nasıl abdest alacağız.”dediler.  Müridler etrafta su aradılar ama bulamadılar. Eşref Rumî  etrafta su ararken Allah’a çok yalvardı. “Beni mahçup etme ne olur Allah’ım” diye dilediğinde bir ağacın altından Allah onlara bir su göndererek, ikram etti.

Hüseyin Hamevî Hazretleri: “EŞREFOĞLU RUMÎ BİR DENİZ GİBİYDİ… BİZDE NE VARSA HEPSİNİ ALIP GİTTİ” dedi.

Eşrefoğlu Rumî, Müzekkin Nüfus kitabında; Tasavvuf ve Kur’ân-ı Kerim’deki 4 teslim 7 safhayı anlatmış, dînî hikayeler ile süslemiştir.

*Niçin nefse doyasın

Niçin beslersin canı

Tövbeye gel tövbeye

Nefsinle dost oldun

Sanma dirisin

Tövbeye gel tövbeye

Nefsi öldür yazık canına

Son pişman asa kalmaz

Tövbe suyunda arın

Müzekkin Nüfus Kitabı’nda: “Az yiyenin nefsi zayıf olur. Nefs zayıflayınca bütün azalarında nefsin hakimiyeti azalır. Nefsin hakimiyeti gidince Ruh’un sesi ve güzelliği ortaya çıkar.” yazmıştır.

Az ve öz yiyen kimseler mütevâzı olurlar. Dillerinde Allah Kelamı, gözlerinde ve gönüllerinde daima hikmet bulunur.

Bir gün Bursa ulu kişilerinden Abdal Mehmed Dede, Eşref Rumî’ye: “Var git. Bize köfteli çorba getir.” dedi. Ancak o köfteli çorba bulamadı ve köftesiz yahni getirdi. Abdal Mehmed Dede, yahniyi kaşıklar kaşıklar ve sonra kaşlarını çatarak: “Hani bunun köftesi” diye sorunca Eşrefoğlu Rumî: “Bugün bulamadım, yarın inş.” dedi. Abdal Mehmed Dede: “Bugünün işi yarına kalmaz, evinsiz çorba ile abdal savmak olmaz.” diyerek yerden biraz çamur aldı. Onu köfte gibi yaptı ve çorbanın içine attıktan sonra: “Haydi Bakalım! İlk adımı at ve ilk lokmayı yut ki yolda azığın olsun.” dedi. Bu tür imtihanlara ezelden hazır olan Eşref Rumî “Eyvallah” deyip çorbayı kaşıkladı. “Elhamdülillah”  da deyince Abdal Mehmed  Dede “Ya sen olmayıp, kim olsa gerek diyerek”  şöyle devam etti.

Sen olmayıp da kim olacak, kim olacak?

Sen bulmayıp da kim bulacak, kim bulacak?

Sen bekleyen bahara gebe gönüllere

Sen dolmayıp da kim dolacak, kim dolacak?

Abdal Mehmed Dede’nin cezbesi ile coşan kalbi dünyadan ve dünyalıktan soyunup dökünerek:

“Cümlenin maksudu ol didar imiş,

Hakka karşı duran divanı buldum.”  dedi.

İşte, Emir Sultan Hazretlerine giderek “Bizi bendeliğe kabul ederseniz, sizin emir ve irşad kervanınızla seyretmek isteriz.” diye arzı niyaz ettiği zaman Emir Sultan Hazretleri’nin: kendisine “Kuzum Eşrefzade biz piriz, yaşlıyız. Siz Ankara’ya Hacı Bayram Velî’ye gidiniz.” dediği, orada da  onbir yıl hizmet eden, İznik’de irşad görevini üstlenen, daha sonra da Hama’da bulunan Şeyh Hüseyin Hamevî Hazretleri eteğinde yol alan Eşrefoğlu Rumî’nin türbesi İznik’tedir. 

ESERLERİ

Eşrefoğlu Rumî üç eserin sahibidir:

1)      Divan

2)      Müzekki’n Nüfus

3)      Tarikatname

DİVAN: Türk Edebiyatının önemli bir bölümümü, tekke edebiyatının meydana getirdiği bilinmektedir. Eşrefoğlu Rumi’nin Divan’ı da tekke edebiyatının vazgeçilmez abidelerinden biridir. Osmanlı dönemi tekke şairleri denince akla gelen ilk isimlerden biri de Eşrefoğlu Rumi’dir. Onun divanında yer alan manzumeler asırlardan beri dîn, edebiyat, sanat ve tasavvuf dünyasının bir parçası haline gelmiştir. Tekkelerde besteli olarak okunan ilâhilerin bir kısmının güftesi de bu divandan alınmıştır.

Örnek olarak en çok bildiğimiz: “Ey Allah’ım beni senden ayırma” diye başlayan şiiri verilebilir.

Yukarıda verdiğimiz şiirleri Divan adlı, şiirlerinin toplandığı eserindendir.

MÜZEKKİ’N NÜFUS: Nefsleri arıtan, temizleyen anlamına gelen bu isim Eşrefoğlu’nun ahlak konusuna  ağırlık veren meşhur eserinin adıdır.

İstanbul’un fethinden iki sene önce kaleme alınan bu eserde değişik bakış açılarından ele alınarak incelenen tasavvufi terimlerin bir kısmı da şöyle sıralanabilir: Tövbe, zikir, riyazat, mücahede, sabır, uzlet, sema, ilham, tevekkül, çile, edeb, halvet, mürşid, mürid, dünya, marifet, cimrilik, veli, gönül, nefs.

Konuları daha kolay anlatabilmek için zaman zaman menkıbe ve hikayelerle meselelere değişik bir açılım kazandırılmış, hafızalarda kalabilecek noktalar vurgulanmıştır.

Müzekki’n Nüfus, bir sufi tarafından kaleme alındığı için tasavvufi renginin ağır basması tabiîdir. Ancak halk için yazılmış bir kitaptır. Herkes ondan istifade edebilir.

TARİKATNAME: Tarikatname ise -adından da anlaşılacağı gibi- doğrudan dervişlere hitap eden bir eserdir.

EŞREFOĞLU RUMÎ’nin Eserlerinde Tasavvuf

Eşrefoğlu Rumî, Müzekki’n Nüfus adlı eserinde nefsin afetleri ve nefs tezkiye basamaklarını (mertebelerini) konu olarak almıştır.

1- Nefs-i Emmare

2- Nefs-i Levvame

3- Nefs-i Mülhime

4- Nefs-i Mutmainne

5- Nefs-i Radiye

6- Nefsi Mardiye

7- Nefsi Tezkiye

İnsanoğlunun, nefsinin afetlerinden (hastalıklarından) kurtulabilmesi, nefsini tezkiye etmesi için kalpten (samimi) tek bir dilekle; “Allah’ım bana yardım et. Bende senin kapında olmak istiyorum.” demek yeterlidir. Kalpten yapılan bu istekle, Allah’ın bizi Rahmeti ile kuşatıp, nefs tezkiyemizi yapmamıza yardım edeceğinin garantisi altına girmiş oluyoruz. Sadece Allah’ın ismini “Allah Allah Allah”  diyerek zikretmek, nefsimizin kalbinin nurlanmasını ve hastalıklardan kurtulmasını sağlar. Kur’ân-ı Kerim âyetleri ışığında sözü edilen bu konuları Eşrefoğlu Rumî de Müzekki’n Nüfus adlı eserinde dile getirmiştir.

“Men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu”

Kim ki kendi nefsini bilirse Rabb’ini de bilir.

Eşrefoğlu Rumî, Nefs-i Mutmainne  hakkında şunları dile getirmiş:

“Onlar dünyaya itibar etmediler. Ahirete de güvenmediler. Hali hayatlarında iken nefslerini yaramaz sıfatlardan temizleyip arıttılar. Dost muhabbetini gönüllerinin levhasına yazdılar.  Dünya lezzetlerini nefslerine haram ettiler.

Dost balında bahadırlık ederler. Pervane gibi aşk mumuna kendilerini vururlar. Fani vücutlarını  baki eylerler.”

                                  BEYT

Şunlar kim dost elinden içtiler camı,

Onlar bilmediler hâs u am’ı,  (havas ve avamı tanımazlar)

Onlar daima uyanık durur lakin ayrılmazlar.

Onlar fehmeylemezler suh ile şâmı,  (akşamı sabahı ayırt etmezler)

Onlarda dîn ile dünya tedbiri yoktur.

Onların fikri Hak’tır vesselâmi,

Onlar varlıklarını Hakk’a verirler.

Onların Hak’ladır daim kıyamı.

Onlar yecüzü, la yecüzü bilmezler,  (Caizdir, değildir bilmezler)

Onların gönlü alınmış,

Unutmuşlar iki cihanı temamı,

Onların varlığını Hak şöyle almış;

Heman kalmış onların halka nâmı (sadece adları kalmış)

Onlara iki cihanda korku yok

Onlar görmeyeler dâr-ül-melâmı (cehennemi)

Onlar iki cihandan geçtiği için

Onlara verdi dâr-üs-Selâmı  (cenneti)

Onlar arşu kürsü her nefeste

Gezip seyran ederler, Rum’u, Şam ı

Bunları Eşref Oğlu Rumî’ye sor.

Bu insanlar, iki cihan da da hiç bir şey arzu edip istemezler. Ancak Allahû Teâla’yı dilerler. Dünyada hiçbirşeyle eğlenmezler. Ancak Allah’ın adıyla eğlenirler.

13/RA'D-28: Ellezîne âmenû ve tatmainnu kulûbuhum bi zikrillâh(zikrillâhi) e lâ bi zikrillâhi tatmainnul kulûb(kulûbu).

Onlar, âmenûdurlar ve kalpleri, Allah’ı zikretmekle mutmain olmuştur. Kalpler ancak; Allah’ı zikretmekle mutmain olur, öyle değil mi?

Allah’ın zikri ile kalpler mutmain olur.

Kalbi mutmain olan kimseler, Halkı Hakk’a iletmeye kılavuz olmak için alemi beşeriyete çıkıp yayarlar. Onların zahirleri de Nurdur. Gönüllerine Hakk’ın muhabbeti öyle dolmuştur ki bir murad dahi gönüllerine sığmaz.

Allahû Teâla bir kudsî hadîsinde  buyurdu ki; “Gökler, yerler, arş ve kürsüm Benim marifetimin makamı olamadı. Ancak o kimsenin gönlü, gönlün de Benden gayrisini barındırmayan mü’min kulumun gönlü..”

Yani Allahû Teâla’nın marifeti böyle gönüllere sığar. Allahû Teâla mekandan münezzehtir. Lakin “bir gönle sığarım” demektedir.

(Hadis-i kudsî: Peygamber Efendimiz (S.A.V)’in, mânası da, kelimeleri de kendisinden olan sözlerine hadîs denir. Mânâsı Allahû Teâla tarafından bildirilip de, Peygamber Efendimiz (S.A.V)’in kendi kelimeleriyle bildirdiği sözlere ise hadis-i kudsî denir.)

                      BEYT

Sen O’nu isterim sanırsın ey dûn (alçak)

O seni istese otur dün ve gün

O sana gel dese yol geniş olur.

Uçarsın kuş gibi ırak az olur.

Sana kim gel demedi, istemedi

Muradı bulmadı nâmurâdî

Sadece Allah’a ulaşmayı dileyenlerin  ruhları ölmeden önce Allah’a doğru Sıratı Mustakîm yolculuğuna çıkar.

Allahû Teâla Fecr-27 ve 28’de şöyle buyurmaktadır:

89/FECR-27: Yâ eyyetuhân nefsul mutmainneh(mutmainnetu).

Ey mutmain olan nefs!

89/FECR-28: İrciî ilâ rabbiki râdıyeten mardıyyeh(mardıyyeten).

Rabbine dön (Allah’tan) razı olarak ve Allah’ın rızasını kazanmış olarak!

MÜELLİFİN MÜNÂCÂTI (adlı şiirnden)

…

Küçücük canımız iş bu bedenden

Ayrılmagıl bizi ya Rab imandan

Bu Eşrefoğlu mücrim yüzü miskin

Kapuna geldim aç ve yalın elkin.

Hakikî aşıklar o kimselerdir ki Hak’tan ne gelirse gelsin, ister mihnet ve meşakkat ister rahatlık gelsin her  halükarda sabır ve şükrederler. Hallerinden şikayet etmezler.

2/BAKARA-155: Ve le nebluvennekum bi şey’in minel havfi vel cûi ve naksın minel emvâli vel enfusi ves semerât(semerâti), ve beşşiris sâbirîn(sâbirîne).

Ve sizi mutlaka korku ve açlıktan ve mal, can ve ürün eksikliğinden imtihan ederiz. Ve sabredenleri müjdele.

SENDEN HEM O HOŞ, HEM BU HOŞ

Câna cefâ, yâ vefâ senden, o hem hoş, hem bu hoş

Yâ derd gönder, ya devâ senden o hem hoş, hem bu hoş.

Hoştur bana senden gelen, ya hil'atu yâhut kefen,

Ger taze gül, yahut diken, senden o hem hos, hem bu hoş

Ger bâğ u ger bostan ola, ger bend u ger zindan ola.

Ger vasl u ger hicran ola, senden o hem hoş, hem bu hoş

Hâlimi bir demsora gel, diler isen bağrımı del

Ey kahr u lûtfu güzel, senden o hem hoş, hem bu hoş.

Gelse celâlinden cefâ, yâhut cemâlinden vefâ

İkisi de cânâ safâ, senden o hem hoş, hem bu hoş.

Tasavvufta, sabretmek ve affetmek gerekir. “Allah’ım onları affet! Onlar nefslerinden dolayı böyle yapıyorlar.” diyebilmek gerekir. Peygamber Efendimiz (S.A.V)gibi affedici olabilmek gerekir; dişlerini kırdılar, canına kastettiler ama Peygamber Efendimiz (S.A.V) hiç kızmadı.

İşte Eşrefoğlu Rumî “Sabretmek” konusunda şu şiiri dile getiriyor:

         

                    SABR

Var kanaat ihtiyar et sabr ile

Kim kanaat etse gizli genc (hazine) bula

Sabr eden kullarını Allah sever

Sabr edenleri Çalap kendi öğer

Sabr edenlerdir muradına eren

Sabr edenlerdir behişte (uçarak cennete girme) ön giren

Sabr edenler bulur ecr-i bi-hisap

Sabr edenlere ağu sükker çulap

Sabr edenler evliya oldu kamu

Uçmak oldu sabredenlere tamu

Kim ki sabr ede belasına Hakk'ın

“Rahmetullahî aleyh” adın okun

Kim ki sabr ede günah işlemeye

Anı şeytan-ı lain taşlamaya

Kim ki taat zahmetine sabr ede

Sorusuz dosdoğru uçmağa gide

Kim ki kakıdığı dem sabr eyleye

Hak anı rahmet hanıyla toplaya

Kim ki yoğa sabr ede varın vere

Şeksizin ol Hak didarın göre

Sabr ile malum olur esrar-ı Hak

Sabr ile bilindi her müşkil sebak

Sabr ile toprağa altun ettiler

Sabr ile gökteki kuşu tuttular

Sabr ile düşmana buldular zafer

Sabr ile derman her derde erer

Ya İlâhî Eşrefoğlu Rumî'ye

Sen sabırlık ver ki aşkına doya

Aşkına dağlarla taşlar doymadı

İlla sabırlar bu aşka doymadı

Eşrefoğlu Rumî “Zikir” konusunda şu şiiri dile getiriyor:

La İlâhe İllallah (adlı şiirinden)

Her kim der ise daim La İlâhe İllallah

Gönlünde dura kaim La İlâhe İllallah

Endişesi Hak ola gönlü nur ile dola

Mahşerde deyü gele La İlâhe İllallah

…

Var Eşrefoğlu Rumî ,terk etme bu kelâmı

…

Bir insanı alemi ruhanîyete ulaştıracabilecek olan mürşiddir.

Eşrefoğlu Rumî’nin bu konudaki şiirinin tamamı şöyledir:

         

ŞEYHSİZ

Şeyhsiz varamazsın yolu

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Şeyhin himmetidir Ali

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Bir şeyh edim yola rehber

İşbu yola şeyh ile var

Budur sana doğru haber

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Gör ol şeyhsiz gidenleri

Kimi mülhid kimi dehri

Olma sen cebri ya kaderi

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Hak habibi iken Resul

Şeyhsiz Hakk'a varmadı yol

Kim şeyhi yok şeytandır ol

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Talibiysen Hak yolunun

Var elin tut bir ulunun

Tut pendin Eşrefoğlu'nun

Zinhar şeyhe eriş şeyhe

Eşrefoğlu Rumî’nin eserlerinde de Kur’ân-ı Kerîm âyetleri ışığında tasavvuf konularının işlendiğini görmekteyiz.

Son Söz: “Sen kendini denizin üzerinde bir yonga bil. Denizin dalgasını ve rüzgarı da Hakk’ın tecelliyatı bil ve emr u fermanına teslim et. Sana geleni Hak getirir. Senden gideni de yine Hak giderir.”

Eşrefoğlu Rumî’den Özlü Sözler

·        Kalp alemi ibadet edenlerin miracıdır.

·        Zikre devam etmek, nefs basamaklarını geçip Hakk’a teslim olmaktır.

·        Kalbin gıdası Allah’ı bilme, sevme ve O’na ulaşmasıdır.

·        Manevî hastalıklarda iyileşir.

·        Dünyaya misafir geldin. Her nefes almada o ölüm vatanına yaklaşmaktasın. O halde aldığın her nefeste Allah’ı zikret.

·        Düşün! İçinden Allah’tan gayrisini atmaya çalış.

·        Kalp ev, ruh kafes, sır kuş gibidir. Nitekim eve girmeden, kafesi açmadan kuşu tutamazsın.

·        Zikre devam melekut aleminin anahtarı, Allah’a yakın olmanın aracıdır.